ANADOLU’DA MEYDANA GELEN İSYANLAR
İLK KADIN İSYANI
2023/4
13 Mart 1908 günlerden Cuma, Uşak merkez ve çevre köylerinden 1500 kadın Ulu Cami ile Burma Cami arasındaki İplik Pazarı’nda toplanırlar. Yanlarında çocukları ile birlikte çıkrık ve kirmanları da vardır. Yüzleri asık ve öfkelidir.
1870’lerden itibaren Avrupa ve ABD'den Şark kökenli halılara büyük bir hızla yükselen talep neticesinde Batı Anadolu’da halı-kilim dokuma büyük bir ticari sektör haline gelmiş, yalnız Uşak’ta 1885’ten sonraki 10 yıl içinde dokunan halı 75.000 metrekareden 250.000 metrekareye çıkmıştır.
Batının bu müthiş talebi karşısında, Anadolu halılarını dünyaya pazarlayan yabancı firmaların birleşip kurdukları O.C.M adlı şirket, tekel oluşturarak Uşak, Kula, Gördes ve Demirci gibi geleneksel halıcılık merkezlerinde 17 halı fabrikası açmıştır. Bu fabrikalarda halı ipliği üretilmeye, ip ithal edilerek el emeği devre dışı bırakılmaya, elle yün temizleme, yün eğirme ve boyama işi yapan on binlerce işçi-emekçi kadının işi elinden alınmaya, küçük üretime dayalı Anadolu yerli sanayii çökmeye başlamaktadır.
İşsiz kalan ve gittikçe yoksullaşan öfkeli kadınlar yürüyüşe geçerek İngiliz sermayesi tarafından kurulan Tiridoğlu, Yılancıoğlu ve Bacakoğlu halı fabrikalarını basarlar, yağmalarlar, makinalarını kırıp yerle bir ederler, ardından fabrika binalarını ateşe verirler, bu isyan eyleminin üç gün sürdüğü,
Şehre yeni atanmış olan Kaymakamın isyanı bastırmak için 14 kadını tutuklatır. Kadınlar bu kez tutuklanan arkadaşlarının serbest bırakılması için kaymakamlığa yürürler, isyanı bastıramayan, tutukluları serbest bırakmak zorunda kalan Uşak Kaymakamı görevden alınır. (O tarihte Uşak, Kütahya İline bağlı İlçe olduğu),
İsyandan büyük zarar gören yabancı şirketler Osmanlı Sarayı’na şikayette bulunurlar, Saray, olayın soruşturulması için Anadolu Valisi Ahmet İzzet Paşayı görevlendirir. Ahmet İzzet Paşa da ilk iş olarak Bursa'dan müfettiş Daniş Bey'i Uşak’a gönderir, Daniş Bey uzun çabalar sonunda isyancılarla fabrika sahiplerini barıştırır, ancak olaylar yatıştıktan sonra da fabrikaların açılması durumunda halkın tekrar isyan edilebileceğini bildirdiği için Osmanlı Devleti, halkın tekrar ayaklanacağı korkusuyla fabrikaların yeniden açılmasını 10 yıl geciktirir, Uşak’lı kadın işçilerin bu eylemi Osmanlı kadın emek tarihine “Tarak Yağması” olarak geçmektedir.
Osmanlı’da ilk Kadın İsyanı Yıl 1828’dir.
İzmir’de buğday karaborsaya düşmüştür, aylardan Haziran üç beş toptancı ekmek piyasasını istediği gibi yönetmektedir. Dönemin valisi Hasan Paşa, karaborsacıların baskısıyla ekmeğin fiyatına zam yapar. Tepkiyle karşılanır. Önce erkekler protesto eder zammı. Ama etkisiz kalırlar. Bunun üzerine İzmir’li kadınlar dökülür sokağa. Kadifekale, Tilkilik, Namazgah ve Damlacık mahallerinden akın akın meydanlara inerler. Sivil itaatsizlik İzmir’i sarmıştır. Kadınlar karaborsacıların buğday ambarlarını basarlar, ekmek zammının geri alınması için valiye baskı yaparlar. Olaylar üç gün sürer. Üç gün boyunca kadınlar yanlarında çocuklarıyla işgal etmedik, sokak cadde bırakmazlar. Karakol Komutanı Kayserili Hacı Bey’in zorlamaları da
İzmir’li kadınları pes etmezler, sonuçta İzmir Valisi Hasan Paşa ekmek zammının geri çekilmesini sağlar.
Araştırma ve kaynaklar internet sitelerinden yapılan incelemeler neticesinde hazırlanmıştır.
