OSMANLI COĞRAFYASINDA İLK DEVRİMCİ ÖRGÜT
(ETNİKİ ETERYA CEMİYETİ)
Osmanlı Devleti açısından etniki eterya Cemiyeti'nin tarihinde önemli bir yeri vardır. Aynı zamanda önemli ayaklanmalar içerisinde yer aldığını söylemek mümkün.
Etniki eterya cemiyeti nedir?
Osmanlı İmparatorluğu döneminde birçok farklı ayaklanma ve isyan yaşandı. Bu isyanlardan biri olarak etniki eterya cemiyeti ön plana çıkmaktadır. Özellikle çok güçlü bir etkisi olmuş ve birtakım nedenleri ile sonuçları ortaya çıkmış isyanlar arasında geldiğini söylemek mümkündür.
Etniki Eterya Cemiyeti Nedir?
Etniki eterya Cemiyeti 1814 yılında kurulmuş olan bir isyan Cemiyetidir. 1814 yılında Yunanlar tarafından kurulmuş olan bir cemiyet şeklinde öne çıkar. Aynı zamanda Tarih kitaplarında filiki eterya Cemiyeti olarak da bilinmektedir. Türkçe karşılık olarak dostluk Cemiyeti şeklinde ifade edilmektedir.
Etniki Eterya Cemiyet Kuruluş Amacının Nedenleri Nelerdir?
Etniki Eterya Cemiyeti'nin kuruluş amacı, bunun temel nedeni Yunanlıların Osmanlı Devleti’nden bağımsızlık elde etmek istenmesidir. Yeniden Yunanistan bağımsızlığını kazanabilmek amaçlı kurulmuş olan etniki eterya cemiyeti, bu dönem içerisinde oldukça önemli etkiler yaratmıştır. Dostluk Cemiyeti anlamına da gelen isyan, diğer bir ifade ile yunanları birlik olmaya davet etmek şeklinde anlatmak mümkün, ancak tabii bunun dışında birçok farklı sebebinin olduğunu söylemek gerekir.
-Yunanistan için tam bağımsızlık sağlamak,
-Yunanistan bağımsız olduktan sonra sınırları genişletmek,
-Megale ideasını gerçekleştirmek,
-Ayasofya’yı Kilise haline getirmek,
-Trakya ve Ege Bölgesi ile Karadeniz kıyılarına Yunanistan sınırlarına katmak,
-Wilson prensipleri ile beraber Mondros Ateşkes Antlaşması'nın 7. maddesine katkı sağlamak,
Bu sebepler ile beraber ciddi sonuçlar yaratmış olan bir cemiyet olduğunu dile getirmek mümkündür. Özellikle Yunanistan'ın bağımsızlığı konusunda ciddi girişimlerde bulunan ve etki sağlayan cemiyetlerden biri olduğu bilinmektedir.
Philiki Eterya, Yunan bağımsızlık savaşının organizasyonunda oldukça etkin rol oynamış güçlü bir örgüttür. Philiki Eterya, yeni bir ulus-devletin oluşum sürecinde çok önemli roller oynadığı için, çoğu kesimlerce örgütün, ırk üstünlüğüne dayalı ulusalcı fikirler doğrultusunda belli bir coğrafyada Osmanlı hakimiyetine son vermeyi hedeflediği fikri ön plana çıkarılmıştır. Fakat yapısı, amaçları ve planları daha detaylı incelendiğinde, Philiki Eterya’nın, Osmanlı Başkentinin (İstanbul) işgal edilmesi, Padişah, devlet ricali ve Müslüman ahalinin katledilmesi planlarını yaparak Osmanlı hakimiyeti altındaki tüm coğrafyada kanlı bir devrim gerçekleştirmek istediği anlaşılmaktadır.
Nitekim bu çalışmada, Philiki Eterya’nın amaç, program ve faaliyetleri ile birlikte, nasıl bir miras üzerine şekillendiği ve bu mirasın Philiki Eterya’ya faaliyetlerinde ne gibi avantajlar sağladığı üzerinde durulmuştur. Bununla birlikte Philiki Eterya’nın, sadece belli bir coğrafya üzerinde Osmanlı hakimiyetine son vermeyi değil, Osmanlı hakimiyetindeki tüm coğrafyada siyasi ve toplumsal yapıyı köklü biçimde dönüştürecek planları tasarlamış olduğu vurgulandığı, tarihsel araştırma ve yapılan çalışmada arşiv belgelerinin incelenmesi neticesinden anlaşılmaktadır. Filiki Eterya (Yunanca: Φιλική Εταιρεία), Osmanlı Devleti'nden bağımsızlık kazanmak amacıyla bir grup Yunan'ın 1814 yılında kurmuş olduğu bir cemiyettir.
Anlamı "Dostluk Cemiyeti’dir. Batı Avrupa'daki gizli mason cemiyetlerinin kuruluş ve işleyiş yöntemini benimsemişlerdir. Filiki Eterya 1814 yılında Emmanouil Ksantos, Nikolaos Skoufas ve Athanasios Tsakalof adlı üç Yunan tarafından, o zamanki Rusya'da günümüzde Ukrayna'nın sınırları içinde kalan Odessa (Hocabey) kentinde kurulmuştur.
Amacı Yunan Bağımsızlık Savaşı hareketini gerçekleştirip Bizans'ı tekrar canlandırmaktı. Bu örgüt paralar toplamış, silah dağıtmış, ayaklanma için propaganda faaliyetlerinde bulunmuştur.
Hareketin lideri Aleksandro İpsilanti'ydır. Aleksandro İpsilanti (Yunanca: Αλέξανδρος Υψηλάντης Aleksandros İpsilantis, 1792-1828) Fenerli Rum İpsilanti ailesi'nin üyesi Yunan bir komutan ve Yunanistan'ın ulusal kahramanıdır. 1725-1805 yılları arasında yaşamış olan aynı isimli dedesiyle karıştırılmamalıdır. Aleksandro İpsilanti 1792 yılında İstanbul'da doğdu. Babası Boğdan beyi Konstantin İpsilanti idi. Babası 1805 yılında Osmanlı Devleti tarafından görevden alınınca Rusya'nın başkenti Sankt-Peterburg'a kaçtı ve Aleksandro'yu da beraberinde götürdü. Çarlık Rusya'sının ordusunda görev alan Aleksandro İpsilanti Rusya'yı Napolyon Bonapart'ın ordularına karşı savundu. 1817 yılında Rus ordusunda binbaşı rütbesine yükseldi.
Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanmasındaki rolü, Aleksandro İpsilanti 1820 yılında Balkanların Osmanlı Devleti'nden bağımsızlığını savunan Filiki Eterya derneğinin başkanlığına seçildi. 1821 yılında Aleksandro İpsilanti'nin başkanlığındaki Filiki Eterya Eflak'ta Osmanlı Devleti'ne karşı ayaklanan Rumen asıllı Todor Vladimiresku ile iş birliği yaptı. Ancak Osmanlı Devleti ayaklanmayı bastırdığında Vladimirescu ile İpsilanti arasında anlaşmazlık çıktı. Vladimiresku Filiki Eterya tarafından işkenceyle öldürüldü. Aleksandro İpsilanti'nin komutasındaki Filiki Eterya orduları 19 Haziran 1821 tarihinde Dragaşani kasabası yakınlarında Osmanlı ordusu tarafından yenilerek dağıtıldı. Aleksandro İpsilanti kardeşi Nikola'yla birlikte kaçarak Avusturya'ya sığındı. Ancak Avusturya Aleksandro İpsilanti'nin topraklarında Osmanlı Devleti'ne karşı çalışmasına izin vermedi. 7 yıl göz hapsinde yaşadıktan sonra Rus Çarı I.Nikolay'ın ısrarı üzerine serbest bırakılarak Viyana'ya gitmesine izin verildi. 31 Ocak 1828 tarihinde yokluk içinde öldü ve Viyana'da gömüldü. 136 yıl sonra 1964 yılında mezarı Atina'ya taşındı. Günümüzde Aleksandro İpsilanti Yunanistan'ın bağımsızlığına yaptığı katkılardan dolayı Yunanlar tarafından bir ulusal kahraman olarak kabul edilmektedir. Bu kararlarda birleşen derneğin merkezi Manya idi. Merkez 1818 yılında İstanbul'a taşınmış olup, 12 Nisan 1820 tarihinde yapılan toplantıda, derneğin başına Çar I. Aleksandr'ın yaveri Aleksandros İpsilantis getirilmiştir. 1820 yılına gelindiğinde cemiyetin 200.000 üyesinin bulunduğu bilinmekte, Eflak-Boğdan hareketlerinde, Mora (1821) ve Girit ihtilallerinde (1897) etkin rol oynamıştır. Filiki Eterya, Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılma döneminde asıl amaçlarından saparak "Megali İdea" (Büyük Yunanistan) fikrini savunarak emperyalist bir nitelik kazandığı görülmektedir.
Araştırma ve kaynaklar internet sitelerinden yapılan incelemeler neticesinde hazırlanmıştır. 25.12.2023
