TESPİH
Tespih, tekrarlanan monoton işlemleri saymak amacıyla ipe dizilmiş ve belli sayıda boncuk tanesinin oluşturduğu halkaya denir. Tespihin 11, 33 ve 99 taneli olanları Müslümanlar, 33 ve 59 taneli olanları Hristiyanlar ve 108 taneli olanı Budistler tarafından kullanılır. Türkçede yer alan tespih sözcüğü, Arapça sbḥ kökünden gelen ve (Allah'ı) övme, yüceltme veya Sübhaneke duasını söyleme anlamındaki تسبيح (tasbīḥ) sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük aynı dilde övdü, yüceltti manasındaki سَبَّحَ (sabbaḥa) fiilinin tafˁīl vezninde (II) masdarıdır. "Dua boncuğu" anlamında Arapça misbaḥa(t) ("dua aracı") kelimesinin kullanılması, Türkçeye bu kelimenin Farsça vasıtasıyla geçtiğine dayanak oluşturmaktadır.
Tespih kelimesinin "dua okuma" anlamıyla kullanımı bir Türk dilinde ilk defa 11. yüzyıl Kutadgu Bilig eserinde görülür. Dua boncuğu anlamıyla Türkçede ilk kullanım 14. yüzyıl ortasında kaydedilmiş Tezkiretü'l-Evliya çevirisinde yer alır.
İslam geleneğinde tespih duası; Kullanımı, Monoton işlemleri sayma asıl varoluş sebebiyken, bunun dışında stres atıcı olarak tekrarlama basit el hareketlerine olanak verdiği için de kullanılır. İpi gerildiğinde uzunca bir parmak gibi dik durabildiğinden işaret parmağı yerine de kullanılır. Tespih takı olarak, can sıkıntısını gidermek için, hatta tespih sallamayı bir el becerisi haline getirmiş kişilerce bir beceri talimi ya da gösterisi olarak da kullanılmaktadır. Gelmiş geçmiş en çok kullanıldığı alan, pek çok dinde belli sayıda tekrarlanması istenen dini vecibelerin yerine getirilişinin hesabını kolayca doğru tutma konusudur. Parçaları, Tespihin gövdesini oluşturan ipe dizili yuvarlaklara tane, ipin iki ucunun içinde buluştuğu uzunca parçaya imame denir. İmamenin dış ucunda bir düğümlük, ara taneler ve en sonda tepelik olabilir. Halkadaki belli sayıda tane den sonra yassı bir pul olabilir. Türk tespihinde pul, 11 taneliyse beşinci, 33 taneliyse onbirinci ve yirmiikinci, 99 taneliyse otuzüçüncü ve altmışaltıncı taneden sonra bulunabilir. Sayarken pul sayılmaz, sadece taneler sayılır. Tarihi, İslam'da ilk halife zamanında kullanılmaya başlandığı sanılıyor. "Tespih çekmek" namazı tamamlayan bir ayrıntı olarak önemlidir. Allah'ın 99 sıfatını, ya da tekrar tekrar zikredilen belli cümlelerin sayımında kullanılır. Ancak birçok Müslüman bu sayma işlemini tespih taneleri ile değil, parmaklar ile belirleyebilmektedirler. Tespih öncesi kültürlerde sayma işlemi başparmağın ucuyla diğer dört parmağın el içindeki 12 eklemine dokunarak yapılırmış. Geleneksel tespih tane sayılarının ve düzine kavramının kökü bu olguya dayanıyor olabilir. Her ekleme dokunarak 3 kez her seferinde yeni baştan tekrarlandığında 36 (12+12+12), ilk ve son parmaktan tek geçip dönerek ileri, geri ve tekrar ileri sayıldığında 30 (12+9+9), ilk ve son ekleme tek dokunup dönerek, ileri, geri ve tekrar ileri sayıldığında 34 (12+11+11, yani tespihteki 33 tane artı imame) sayılır. İki el de kullanıldığında 0-153 arası sayılar için basit abaküs işlemleri yapılabilir, dört el kullanıldığında sayısal veriler konuşmadan ve başkalarına göstermeden kişiden kişiye ulaştırılabilir.
Değerli tespih çeşitleri; Damla kehribarı (fosilleşmiş çam veya başka ağaç sakızı), Faturan kehribar (Fenol ile Formaldehitin polimerleşmesiyle elde edilen ve zamanla yüzeyi vişne rengi alan Termosetlerden -ısı ve kalıplama ile son şekli verilebilen- bir reçine; bakalitin akrabası, ilk plastiklerden), Mor Yakut (amotis taşı), Kaplan gözü (bir çeşit Hindistan kökenli çekirdek), Galalit (Fransız Sıkma) hammadesi sütten alınan Kazeinin uzun bir zaman preslenmesiyle şekil alan pahalı bir malzeme, Katalin, Pelesenk (Mısırlı zenginler ve Osmanlı sadrazamlarınca sevilen kokulu sanduka tahtası çeşidi), Öd ağacı (Muhammed'in sandukasının yapıldığı kokulu tahta çeşidi),
Oltu Taşı Tesbih (Erzurum ilinin Oltu ilçesinde bol miktarda oltu taşı yatağı bulunmaktadır),
Hristiyan geleneğinde tespih duası Tespih duası, Tespih duası çoğunlukla Katolik ve Anglikan Hristiyanların (benzer bir Ortodoks yöntemi de vardır) kullandığı, söylenen ve düşünülen bir dua türüdür. Yaygın tespih duası; 10’ar defa söylenen ‘Selam sana’ duasından oluşan 5 setin ve her setten önce ‘Babamız’ duasının okunması ile bunlara eşlik eden ‘mystery’ (olay-gizem) üzerine sessizce düşünmekten oluşmaktadır.
Selam Sana duası : Selam sana, Allah’ın en sevgili kulu Meryem, Rab seninledir, Kadınların en mübareği sensin ve mübarektir senin evladın İsa. Azize Meryem, Allah’ın annesi, biz günahkârlar için, şimdi ve ölüm saatimizde dua eyle. Amin (Katolik versiyonu),
Göklerdeki Pederimiz duası: Göklerdeki Pederimiz, adın yüceltilsin, hükümdarlığın gelsin, Göklerde olduğu gibi, Yeryüzünde de Sen’in isteğin olsun. Günlük ekmeğimizi bugün de bize ver; Bize kötülük edenleri bağışladığımız gibi, Sen de bağışla suçlarımızı. Bizi günah işlemekten koru ve kötülükten kurtar. Amin. (Katolik versiyonu),
Bu gizem/olaylar İsa’nın hayatına eşlik eden enkarnasyon, çileler ve Mesih’in şanlanması gibi olaylara odaklanmaktadır. Tespih duası ayrıca Katoliklerin vurguladığı “Meryem’in Mesih’e odaklı hayatına katılma” ve “Meryem aracılığıyla Mesih’e” temalarını da temsil eder.
Tespih duası genelde şu amaçlarla okunur;
-Kalpte bir huzur elde etme,
-İncil üzerine daha derin bir tefekkür elde etme,
Gizemler/Olaylar 5 parçadan oluşan dört sete ayrılmıştır:
1- Sevinçli Gizemler, 2- Kederli Gizemler, 3- Şanlı Gizemler, 4- Işık Gizemler,
Tespih taneleri; Katolik geleneğinde tespih, Ortodoks geleneğinde tespih, Anglikan geleneğinde tespih,
Tespih duasının kökenleri ve Tarihi
Tespihin varlığına ilişkin ilk izler Mısır’da bulunmuştur. Hristiyan keşişleri tarafından kullanılmaktaydılar. Bugün Belçika sınırları içinde olan, 7. yy’a ait bir Rahibe’nin mezarında, taştan yapılmış tespih taneleri bulunmuştur. Tespihin bugünkü kullanım şekli 12. yy’a dayanmaktadır. Dominikan rahipleri tespih duasının yayılmasını başlatmışlardır. Efsaneye göre Meryem o sırada Albigensesler arasında çalışan Aziz Dominik’e görünmüş ve O’na tespihi verip yaymasını istemiştir. Tespih kardeşliklerinin yaygın propagandaları ve Papaların bu dua türünü okuma yazması olmayan inananlara İncil’i ezberleme imkanını sunmasından dolayı teşvik etmesi, bu duanın yaygınlığını açıklamaktadır.
Tesbih Nedir? Günümüzde Tesbihin Önemi
Tesbih, tüm eksiklik ve kusurlardan münezzeh olan Allah'ı zikretmek amacı ile kullanılmaya başlanmış ve günümüzde de hem ibadet hem de takı olarak kullanılan ve ipe dizili tanelerden oluşan bir araçtır. Tesbihin kelime kökü "Sübhanallah" sözcüğünden gelmektedir.
Tesbih, başta İslam olmak üzere tüm semavi dinlerde kutsal kabul edilmiştir. İnsanoğlu hemen hemen her bir anlamı bir madde ile aracı kılma fıtratında olduğu için Allah’ı tesbih etmeyi de ipe dizili taneleri aracı kılmış ve buna da tesbih demiştir. Tesbih Nasıl Yapılır?
Tesbihin tarihte birçok şekilde ve tane sayısında yapıldığı bilinmektedir. Basit ifade ile belirli malzemeden elde edilen tanelerin ipe dizilmesi ile tesbih yapılmaktadır.
Özel malzeme ve özel işçilikle yapılan tesbihler ise günümüzde daha çok tornalarda tesbih ustaları tarafından birebir ölçüleri uyumlu şekilde imal edilmektedir.
Evde kendi tesbihini kendisi yapmak isteyenlerin edinmesi gereken malzemeler ise, tesbih yapımında kullanılacak taneler, iplik, imame ve tesbih püskülüdür. Bu malzemelerden dilediğiniz tasarımlarda tesbihler elde edebilirsiniz.
Tesbih Çeşitleri Nelerdir?
Geleneksel anlamda bilinen tesbihler, günümüzde camilerde de sıklıkla kullanılan 99 taneli namaz tesbihleridir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında tesbih ustaları tarafından yeniden hayatın içine dahil edilen tesbih sanatı günümüzde kendini geliştirmeye devam etmiştir. Bununla birlikte birçok tesbih çeşidi de hayatımıza girmiştir. Başlıca tesbih çeşitleri şunlardır; -33 taneli tesbih, -Maskot efe tesbihi, -Zaza tesbihi, -Balık model teşbih, -99’lu teşbih, -500’lü teşbih, -990 taneli tesbih
Tesbih Hangi Malzemeleden Yapılır? Tesbih yapımında kullanılan en değerli malzemelerin başında damla kehribar gelir. Bunun dışında coğrafi işaretli madenimiz olan oltu taşından, çeşitli ağaçlardan, gümüşten, doğaltaşlardan, sentetik çeşitli malzemelerden malzemelerden tesbih elde edilmektedir.
Tesbih, Günümüzde Erkeğin En Değerli Takısı Olmaya Başlamıştır.
Tesbih sanatının gelişerek günümüz modası ile uyumlu hale gelmesi, her zevke ve yaşa hitap eden tasarımların ortaya çıkması, tesbihin erkekler arasında popülaritesini artırmış ve tesbihi değerli bir takı haline getirmiştir.
Tesbihe olan ilgilinin artması ile artık neredeyse her erkeğin takı koleksiyonunda özel bir tesbih bulunmaktadır.
Tesbih Alırken Dikkat Edilmesi Gerekenler.
Tesbih satın almadan önce tarzınıza uygun olan tesbihi seçmenizde fayda vardır. Damla kehribar tesbihler, gümüş tesbihler, gümüş kakma oltu taşı tesbihler, koleksiyonluk osmanlı kehribar tesbihler daha çok premium şık kombinlerle birlikte tercih edilirken, zaza model tesbihler, özel tasarım sıkma kehribar tesbihler daha çok spor kombinlerle uyum içerisindedir.
Tarzınıza uygun olan tesbihi belirledikten sonra, bu tesbihi hangi firmadan alacağınızı iyi belirlemelisiniz. Güvenilir ve kendini kanıtlamış satıcıları tercih etmeniz, satın aldığınız ürünle ilgili sorun yaşama ihtimalinizi düşüreceği gibi satış sonrası destek için de size artı fayda sağlayacaktır.
Beyrut Damla Kehribar Nedir? Beyrut damla kehribar, içeriğinde çeşitli kimyasalların bulunduğu ve görünüm olarak damla kehribarın taklit edildiği yapay reçineden elde edilen polimer bir malzemedir.
Beyrut Çakması Nasıl Anlaşılır? Beyrut çakması tesbihlerin, maddi yönden hiçbir kıymeti yoktur.
Damla kehribar tesbihler yakıldığı zaman çıra gibi tutuşmaktadır. Türkiye’nin resmî kurumlar tarafından tescillenmiş ilk tesbih markası Tesbihcibaba olarak 1998 yılından günümüze kadar gerek fiziki mağazamızda gerekse de online mağazamızda satışa sunduğumuz ürünlerin tamamı orijinal ve markamız garantisi altındadır.
Sıkma Kehribar Nedir? Sıkma kehribar, özel formüllerle laboratuvar ortamında çeşitli renklerde üretilen ve içeriğinde fenol adı verilen kimyasal bulunan sentetik bir reçinedir. değerli
Sıkma Kehribarın Özellikleri Nelerdir? Sıkma kehribarı farklı kılan en büyük özelliği kullandıkça zamanla renk almasıdır.
Pelesenk Tesbihlerin Özellikleri ve Faydaları, Pelesenk tesbihler, sandal ve gemi şaftı yapımında kullanılan son derece dayanıklı pelesenk ağacının gövdesinden elde edilmektedir. Pelesenk ağacı kendine has kokusu v özellikleri itibariyle öne çıkmaktadır. Bu özellikleri itibariyle tesbih ustaları da bu malzemeyi tesbih üretiminde kullanarak son derece hoş ve özel ürünler elde etmektedirler.
Araştırma ve kaynaklar internet sitelerinden yapılan incelemeler neticesinde hazırlanmıştır. 18.07.2023
