TÜRK TOPRAKLARINDA DERVİŞ KILIĞINDA İNGİLİZ CASUSU
ARMİNİUS VAMBERY=REŞİD PAŞA
Dervişlik yapıp namaz kıldıran İngiliz Ajanı,
Önce Osmanlıca öğrendi, sonra dinini, kılığını ve adını değiştirdi. Gerçek İngiliz adı Arminius Vambery idi, Türklerin arasına Reşid Paşa adıyla karıştı.
"Öyle saf ve mert insanlardı ki, kendi hayatlarında yalan söylemedikleri için, hiç kimsenin, ne sebeple olursa olsun yalan söyleyebileceğine, hele, hakiki hüviyetini saklayacağına asla ihtimal vermiyorlardı. Türkler en mert, saf ve güvenilir insanlardır. Muhataplarını da kendileri gibi bilirler ve her söylenene itimat ederler.
Arminius Vámbéry veya Ármin Vámbéry; (Macarca: Ármin Vámbéry, Almanca: Hermann Vámbéry; esas adı: Hermann Wamberger, Bamberger ya da Vamberger) (19 Mart 1832, Szerdahely-15 Eylül 1913 Budapeşte), Macar asıllı bir müsteşrik ve Türkolog, seyyah ve yüksek ihtimalle Birleşik Krallık'ın emrinde bir casustu.
Hayatı; Vámbéry, fakir, dindar bir Yahudi ailenin oğlu olarak dünyaya gelmiş, ayağı aksak doğan Vámbéry, on iki yaşından itibaren geçimini sağlamak için önceleri terzi çırağı, sonraları özel öğretmen olarak çalışmak zorunda kalmış, bunun yanı sıra etnografya ve filoloji alanlarında araştırmalar yapmış, Vámbéry, Bratislava yakınındaki Svätý Jur manastırında piyaristlerin eğitimini aldıktan sonra kendi kendini geliştirerek çok sayıda dilde yetkinlik kazanmış, Önceleri Avrupa dillerine eğilen Vámbéry, daha sonra Arapça, Türkçe (Osmanlıca) ve Farsça dillerini iyi bir şekilde öğrenmiş. Macar halkının Asya menşelerini bulmak arzusu içinde 22 yaşındayken İstanbul'a seyahat edip orada Asıf Bey ve daha sonra Rıfat Paşa'nın hizmetinde frenk lisanları muallimi (Avrupa dilleri hocası) olarak çalışmış, İstanbul'da bulunduğu 1857-1863 yılları arasında, farklı Türk ağız ve lehçelerini öğrenme fırsatını da buldu. Aynı zamanda Türk tarihinden bazı eserlerin çevirilerini yaparak Almanca-Osmanlıca bir sözlük yayınlamış. Macar İlimler Akademisi'nin desteği ile, Sünnî bir derviş kılığında 1861-64 yılları arasında Ermenistan, İran ve Türkistan'ı gezdiği, gezilerinde coğrafya, etnografya ve filoloji alanlarında önemli bilgiler topladığı,
İngiltere Jeoloji Enstitüsü'nün hizmetinde ve Birleşik Krallık'ın emrinde bir casus olarak Raşid Efendi müstear adıyla önce İstanbul'dan gemiyle Trabzon'a, oradan katır üstünde kervanlarla Tebriz ve İsfahan'a seyahat ettiği, Gittiği Tahran'da bir süre Osmanlı elçiliğinde kaldıktan sonra Hazar Denizi'nin güneyinden Buhara, Semerkant ve Hive'ye gittiği, arkasından Herat ve Tahran üzerinden Osmanlı Devleti'ne tekrar döndüğü, İstanbul üzerinden memleketi Macaristan'a geri gittiği, Travels and Adventures in Central Asia adlı eseri 1864 yılında yayınlandığı,
1864 yılının bahar aylarında geri döndükten sonra Londra'da büyük heyecanla karşılandı, daha sonra kendisine Budapeşte Üniversitesinde 1905 yılına kadar başkanlığını yaptığı Şark Dilleri kürsüsü verildi. Macar ile Fin dillerinin ortak kökene dayandığı Fin-Ugor savına en sert bir şekilde karşı çıkanlardandı. Kendisine göre Macar dili sadece Ugor öğelere sahip bir Türk dilidir. Vámbéry'nin bu tezi günümüzde artık kabul görmemektedir. Çağdaş dilbilimcilerine göre Macarca, güçlü Türkçe etkilerine sahip köken itibarıyla Ugor bir dildir. Aralarında bazı romanların da bulunduğu eserlerini, İngilizce, Almanca ve Macarca olarak yayınladı. Osmanlıca yayınlanıp günümüz Türkçesine çevrilen eserleri de vardır.
Vámbéry'nin oğlu Rustem Vámbéry (1872–1948), Macar bir ceza hukukçusu ve siyasetçisiydi; 1902 yılında Budapeşte Üniversitesi Hukuk Fakültesi üyesi oldu, 1919 yılında profesörlük unvanını aldıktan sonra fakültenin dekanı oldu. 1918 Macar Millî Meclisi'nde bir dönem milletvekilliği yaptığı, Vámbéry, zamanın Osmanlı padişahı II. Abdülhamid'in güvenini kazanmıştı. Herzl'e uzun uğraşlar sonucu Sultan'ın huzurunda 1901 yılında bir randevu ayarlayan Vámbéry siyasi siyonizmi destekliyordu. 1900 yılının Haziran ayında Vámbéry padişahın huzuruna çıktı; Herzl, Sultan'dan görüşme ayarlaması için elinden gelen her şeyi yaptı, ancak başarılı olamadı.
Vámbéry Herzl'e karşı maddi bakımından herhangi bir ihtiyacı bulunmadığını vurgulamıştı ve para için değil, adil dava olarak gördüğü Siyonizm uğruna destek vereceğini söyledi. Buna rağmen padişahın huzurunda bir görüşme ayarlamak için 5.000 pound ve Musevi bankerlerin Osmanlı İmparatorluğu'na vereceği hatırı sayılır bir kredi anlaşmasına arabuluculuk yaptığı için uygun bir komisyon alması için yazılı bir teminat istemişti.
Aralık 1900'da gazeteler Osmanlı Devleti'nin siyasi Siyonizm nedeniyle Filistin için göç kurallarını sıkılaştırdığı yazıldı,
Vámbéry oldukça karmaşık bir şahsiyettir, dahiane bir insan, ancak zarafet, eğitim ve karakterden yoksun biri. Kendini beğenmişliğiyle toplumda saygınlık sahibi herkese tepeden bakan, her türlü din ve milliyetçilikten nefret eden, güya kendisi çağın en büyük hür düşünen kişisi, kendini kozmopolit bir insan olarak görmekte olduğu, ayrıca İslam'ı ve aynı anda İngiltere'yi övdüğü, kendini fazlasıyla beğenmiş ve çelişkili karaktere sahip, sözlerine her zaman itibar edilmemesi gereken, yine de son derece dikkatli yaklaşılması gereken bir insandır, zira aleyhtarı olmak tehlikelidir.
Araştırma ve kaynaklar internet sitelerinden yapılan incelemeler neticesinde hazırlanmıştır. 07.08.2023
